Dit herken je vast wel: je boek vordert gestaag, je bent lekker aan het schrijven en dan ineens overvalt je de twijfel: ben ik wel op de goede weg? Is mijn verhaal boeiend, lezen mijn zinnen lekker, zijn de personages geloofwaardig en interessant, komen de lijntjes bij elkaar, maakt mijn verhaal suspension of disbelief mogelijk, werkt het plot, is er een plot?*
En terwijl je je dat afvraagt, bekruipt je de gedachte: mijn verhaal is kak!
Voordat je in vertwijfeling al je bloed, zweet en tranen door de digitale toiletpot spoelt: geen paniek. Twijfel hoort bij schrijven en je boek veroordelen zonder een eerlijk beoordelingsproces is veel te voorbarig.
Bovendien heeft Singularity niet voor niets tips. Ook voor deze existentiële Angst.
Witte vlekken
We hebben allemaal last van witte vlekken voor ons eigen werk. Een ander ziet het wel, jij ziet het niet.
Wat bedoel je?
Jij snapt je tekst, want je hebt het geschreven en je weet dus wat je ermee bedoelt. Maar snapt de lezer die er blanco in komt het ook?
Hetzelfde geldt voor tik-, taal-, schrijf-, stijl-, spelling- enzovoortfouten: in je eigen schrijfwerk kijk je eroverheen.
Dat je die onduidelijkheden en foutjes in je tekst zelf niet ziet (een tijd later overigens vaak wel) komt doordat het deel van je brein dat de tekst geschreven heeft, die tekst al voor je invult voordat je de woorden daadwerkelijk hebt gelezen. De tekst in je hersenen ijlt als het ware na.
Je kunt je brein foppen door je tekst van achteren naar voren te lezen. Dat is best lastig maar het werkt wél.
Vraag feedback
Niets werkt zo goed als de blik van een ander. Voor de taalfoutjes maar vooral voor de kwaliteit van je boek.
Je kunt natuurlijk je vrienden lief aankijken en vragen of ze je willen helpen met je grootse project. En hun hulp moet je ook dankbaar accepteren. Maar het gevaar bij meelezende vrienden is dat ze je vrienden zijn. Net als een oma die als enige haar kleinkinds Facebookpagina liket, willen je vrienden je vaak de pijn van kritiek besparen. Druk ze dus op het hart dat je zo niets aan ze hebt. Vraag ze om hun ongenadige oordeel. Verklaar jezelf desnoods tot masochist en beloof ze een zelfgebakken taart voor elke (gegrond) punt van kritiek.
En zoek daarnaast objectieve meelezers. Regel een uitruil met een andere schrijver. Schakel een leesclub in. Huur desnoods een professional in (met wie je misschien ook kunt uitruilen).
Zoveel hoofden, zoveel zinnen. Probeer dus minstens twee, en nog beter drie of vier meelezers te krijgen. Want als er één het helemaal bagger vindt, en drie vinden het geweldig, dan blijkt maar weer dat smaken verschillen en is je schrijfwerk zeer waarschijnlijk goed. En ben je niet blij dat je meer meelezers heb gevraagd? Stel je voor dat je alleen die ene had gehad.
Niet te weinig maar ook niet te veel
Maar meer dan vier is ook niet verstandig. Als je zoveel verschillende lezers hebt en ook zoveel verschillende feedback krijgt die je probeert te verwerken, ben je voordat je het weet aan het proberen een schaap met vijf poten te maken. Wat zeg ik: een chimaera, een beest dat uit onderdelen van verschillende beesten bestaat, een boek dat vlees noch vis is en zelfs geen insect of beerdiertje. Smakeloos, dus.
Kijk bij feedback van verschillende mensen naar de gemeenschappelijke punten. Vinden de meesten dat je dialogen beter kunnen, dan zal dat waarschijnlijk kloppen. De mening van die ene criticaster van hierboven, die je werk bagger vindt, kun je gevoeglijk naast je neerleggen als die drie anderen het niet met hem eens zijn.
Wat vraag je ze dan?
Waar vraag je je meelezers op te letten?
- Of je verhaal lekker leest.
- Of ze meteen het verhaal worden ingezogen.
- Of ze met je personages meeleven.
- Of ze de verhaallijn volgen en begrijpen.
- Of ze rare losse eindjes zijn tegengekomen.
- Of er zaken zijn die ze irrelevant vinden.
- Voor als je boek (bijna) af is: vraag of de verwachtingen die in het begin worden gewekt, worden ingelost.
Je eigen kritische blik – checklist
Maar voordat je je meelezers aan de vrucht van je inspanningen blootstelt, ga je natuurlijk eerst zelf kritisch naar je schrijfwerk kijken. Daarvoor geef ik je hier een handige checklist.
Komt-ie.
- Heb je je boek geschreven met een duidelijke lezer in gedachten?
- Heeft je boek een prikkelend begin en een vliegende start?
- Heb je je belangrijkste personages in de eerste hoofdstukken geïntroduceerd?
- Hebben je personages een duidelijke, onderscheidende identiteit, een eigen stem?
- Zijn je personages geloofwaardig?
- Is je hoofdpersoon niet te lief en je antagonist niet alleen maar slecht?
- Is je verhaal geloofwaardig? Zorgt het voor suspension of disbelief?
- Is je verhaal boeiend en spannend?
- Heb je voor voldoende conflict gezorgd?
- Zit er voldoende emotie in?
- Heb je voldoende dialoog? Er zijn autoriteiten die zeggen dat minstens 50% van je tekst dialoog moet zijn. Ik denk niet dat ik dat met ze eens ben; het is denk ik afhankelijk van het soort verhaal dat je schrijft. Maar daar kan iedereen zijn eigen ideeën over hebben.
- Klinken je dialogen natuurlijk? (Lees ze hardop voor.)
- Zitten er geen gaten in je plot?
- Heb je niet te veel uitgelegd? Maar ook niet te weinig, waardoor het verhaal niet meer te volgen is? (ja, lastig he? Maar I never promised you a rose garden.)
- Heb je je kunnen weerhouden om je eigen stokpaardjes in het verhaal te verwerken? En zo niet, is het dienstig aan het verhaal en heb je het duidelijk de stem van een personage laten zijn?
- Heb je gezorgd voor afwisseling tussen lange en korte zinnen?
- Moeten zinnen in lijdende vorm (geeft vertraging) echt zo zijn? Zo niet, zet ze om in actieve vorm (geeft versnelling).
- Ben je zuinig geweest met bijwoorden en bijvoeglijke naamwoorden?
- Heb je clichés vermeden?
- Heb je (zoveel mogelijk) spelling- en andere taalfouten eruit gehaald?
- Heb je je kunnen onthouden van overbodige informatie en lange uitweidingen?
- Sta je nog steeds achter je gekozen vertelperspectief?
- Komen de verschillende verhaallijnen bij elkaar?
- Ben je in de loop van het verhaal niet anders gaan schrijven, heb je niet een ander verhaal gemaakt?
NB: je verhaal kan best halverwege een nieuwe weg inslaan, zolang het maar aansluit met dat waarmee je begonnen bent - Heb je voor een bevredigend einde gezorgd? Let wel, dat kan ook een open einde zijn.
Een goed gevoel
Uiteindelijk telt of je er zelf een goed gevoel bij hebt. Zo ja, dan zit het wel snor.
Meer lezen over inspiratie en motivatie voor schrijven? Dat kan hier.
* Wat niet per se hoeft.
Happy writing!