Het verhaal van je boek draait om je hoofdpersoon, de protagonist. Hij* is het belangrijkste en meest uitgewerkte personage. Het is zijn verhaal dat je vertelt.

Maar vrijwel net zo belangrijk is de antagonist. De antagonist is het personage wiens doel lijnrecht tegenover dat van de protagonist staat. Hij is diens tegenstander.

In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht is de antagonist niet per se een slechterik.

Overigens kan ook je protagonist de schurk in je verhaal zijn – áls er een schurk is. Bij een schurkachtige protagonist is de antagonist bijvoorbeeld de detective die de schurk moet opsporen, of de vrouw die wraak zoekt omdat de schurk haar man heeft vermoord.

Wat maakt een goede antagonist?

Een goede antagonist stuwt je protagonist voort; hij is immers per definitie degene die voor de obstakels zorgt; hij dwarsboomt je hoofdpersonage in het bereiken van zijn doel en dwingt hem zo telkens een andere oplossing te vinden.

Die belemmeringen en obstakels moeten voortkomen uit de eigen doelen van de antagonist; een antagonist die alleen maar is opgevoerd om wegversperringen voor je hoofdpersonage op te werpen, is saai.

In wezen is de antagonist de held in zijn eigen verhaal. En ook al draait je boek om het verhaal van je hoofdpersonage, je moet ook het verhaal van de antagonist kennen en voldoende naar voren laten komen, om je boek geloofwaardig te maken en diepgang te geven.

Dat houdt in dat je je antagonist niet als een flat character creëert, maar als een complex, gelaagd personage. Naast gevaarlijk (voor de protagonist) moet hij interessant en ambitieus zijn, nieuwsgierig, creatief en flexibel – want elke zet van de protagonist vraagt om een tegenzet.

Construeer daarom voordat je met schrijven begint je antagonist tegelijk met je protagonist. Bepaal daarbij de (met elkaar strijdige) doelen van beide personages en je hebt de hoofdplot van je verhaal.

Een personage of iets anders?

Soms wordt als tegenstander van de protagonist niet een personage opgevoerd maar een ziekte, een ramp, de apocalyps, of iets dergelijks. Dat zijn meestal niet de meest bevredigende antagonisten. Je personages kunnen er niet mee praten, voor zover ze een ‘doel’ hebben kunnen ze die in de loop van het verhaal niet aanpassen, ze zijn gezichtsloos, karakterloos, en je kunt je er als lezer niet mee identificeren. Allemaal zaken die je juist wel in een interessante antagonist zoekt, schurk of geen schurk. Dus ook als je hoofdpersoon tegen een systeem vecht (zoals een oorlog, een dictatuur, een gevangenis) is het goed om dat systeem te verpersoonlijken in de vorm van bijvoorbeeld een gevangenisbewaarder of een dictator.

Antagonist of protagonist?

Soms raak je zo geïntrigeerd en diep verwikkeld in het verhaal van je antagonist, dat die belangrijker wordt dan je protagonist. Dat is dan simpel: je hebt de rollen omgedraaid: je antagonist is de protagonist geworden en omgekeerd. Geen probleem – al schrijvende evolueert je verhaal altijd, en dat kan ook een wisseling van je hoofdpersonages inhouden.

Memorabele antagonisten

Als afsluiter een paar memorabele antagonisten uit literatuur en film.

• Zo heb je Star Wars’ Darth Vader, the villain you love to hate. Zozeer geliefd zelfs dat zijn wordingsverhaal drie films kreeg (Star Wars Episodes 1, 2 en 3), waarin je volgt hoe een innemend, uitzonderlijk getalenteerd jongetje, door vuige manipulatoren – échte slechteriken – getransformeerd wordt in de gevreesde Sith Lord.

• The Silence of the Lambs: nee, niet Hannibal Lecter, maar Buffalo Bill. Het doel van de protagonist, Clarice, is die te vinden voordat hij nóg meer vrouwen vermoordt. Hannibal vervult hier de rol van helper van de protagonist want hij heeft hetzelfde doel als Clarice, al is het met een eigen agenda.

• In alle zeven Harry Potterboeken- en films is de antagonist onmiskenbaar: Voldemort.

• Mr Hyde in The Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde, met het bijzondere gegeven dat de antagonist dezelfde persoon is als de protagonist – of geef ik nu een spoiler weg? 😮

• The Joker tegenover Batman, vooral in The Dark Knight.

• Bruce, de haai in Jaws. Een mooi voorbeeld van de uitzondering op de regel om voor de antagonist bij voorkeur een personage te gebruiken dat kan communiceren, zijn doelen kan veranderen, enzovoort – zie boven. (Zo zie je maar weer: soms moet je je niks aantrekken van regeltjes.)

• Iago in Othello; zie Het groene monster: jaloezie.

• Annie Wilkes in Misery van Stephen King; met zo’n ’grootste fan’ heb je als protagonist een groot probleem.

Dat was het weer; tot de volgende keer! 😉

PS: meer over personages lees je hier, en hier kun je dit artikel als podcast luisteren.

* Ook in dit artikel geldt dat ik met ‘hij’ en ‘hem’ ook ‘zij’ en ‘haar’ bedoel.