Wat is humor? Niemand kan dat definiëren; althans niet zonder woorden te gebruiken die humor aanduiden, zoals grappig, amusant of geestig. Toch herkent iedereen een humoristische situatie of uitspraak als zodanig (ook al kunnen de meningen verschillen over specifieke situaties en uitspraken). Kennelijk zit het concept humor, de betekenis ervan en het vermogen het te herkennen, diep in onze psyche genesteld.
Wanneer is iets humoristisch?
Humor is heel persoonlijk. Het heeft te maken met smaak – waar hou je van – maar ook binnen genres van humor zijn er verschillen. Waar de een omrolt van het lachen, vindt de ander het flauw of begrijpt het niet eens. Wat humoristisch wordt gevonden is daardoor ook afhankelijk van de cultuur en de sociale groep. Veel Nederlanders vinden bijvoorbeeld (onterecht) dat Duitsers geen humor hebben.
Humor kan tricky zijn; lachen om iets wat gevoelig kan liggen, of iets wat op het randje van smakeloos ligt. Zo worden racistisch, seksistisch en seksueel getinte grappen niet door iedereen gewaardeerd, maar in de ‘juiste’ groep weer wel.
Genres van humor
Dat zijn er talloze; uiteenlopend van subtiele ironie die je pas na enig nadenken door hebt, tot dijenkletsers waarbij iedereen snikkend van het lachen over de vloer rolt.
Een (heel kleine) greep: zwarte humor, taalgrappen, slapstick, satire, woordspelingen. En politiek-incorrecte grappen,foute grappen, shockerende grappen, leedvermaak, ironie en oneliners. Typetjes, absurdisme, kolder, karikaturen en onderbroekenlol. En meer.
Veel mensen houden van de met verfijnde eloquentie gebrachte combinatie van droge ironie, satire en zelfspot: Engelse humor. Waarschijnlijk zo genoemd omdat het kenmerkend gevonden wordt voor de bedaarde Engelsen* met hun stiff upper lip, waar desondanks de fraaiste volzinnen uit kunnen rollen, die zeer beleefd de ergste beledigingen bevatten (ook aan zichzelf). Denk bijvoorbeeld aan Blackadder, de tv-serie met Rowan Atkinson, die ik persoonlijk leuker vindt dan het meer slapstick-angehauchte Mr. Bean.
Pijn
Humor heeft altijd in meerdere of mindere mate te maken met pijn. Denk aan pijnlijke blunders. Wrange humor. Of de spreekwoordelijke bananenschil. Maar het kan ook schrijnender: briljant geestige mensen halen hun humor vaak uit bittere, moeilijke, verdrietige zaken als depressie; humor als coping mechanisme. Neem bijvoorbeeld de komische maar diep tragisch gebleken Robin Williams.
Humor in je boek
Om humor een plaats te geven in je boek hoef je geen komisch boek te schrijven. Vrijwel elk goed boek heeft iets van humor in zich, al is het maar zo nu en dan en heel subtiel. Twee voorbeelden (van de vele) uit die fenomenale bestseller (en dikke pil) van Neal Stephenson, Cryptonomicon:
“He and Randy are alone in a room together, but Randy is conscious of many aides, bodyguards, lawyers, and Furies or Harpies or whatever, just on the other side of the nearest door.”
“… namely, that ejaculations obtained in a whorehouse (…) seemed to drop below the level that he could achieve through executing a Manual Override.”
Een paar tips:
- Niet verplicht maar het helpt wel: humor die jou zelf aanspreekt.
- Humor moet passen in de toon, de sfeer en het gevoel van je boek.
- Ook fijn: vaak komen je personages zelf al met een gevatte, ironische dialoog, een riposte of gedrag.
- Als iets je invalt, noteer het dan meteen (geldt voor alles).
- Iets genoteerd hebben betekent niet dat je het per se moet gebruiken.
- Humor kun je ook uitstekend in zwaar dramatische scènes inzetten.
- Door de opgebouwde spanning is de (onverwachte) humor even een verlichting, en de grap wordt daardoor nóg grappiger. Het maakt de scène ook intenser. Een voorbeeld daarvan uit Breaking Bad vind je hier.
Met welke taalmiddelen creëer je humor?
Dat vertel ik je in het volgende artikel.🙂
Meer lezen over bouwstenen van een goed boek en kwaliteitsverhogers? Dat kan hier en hier.
En hier kun je dit artikel luisteren.
* De absurdistische Brexit-slapstick daargelaten.
