In het artikel Dramatische ironie legde ik uit wat dramatische ironie is (kort gezegd: een verteltechniek waarbij de lezer meer weet dan de personages in het verhaal), vertelde ik welke typen dramatische ironie er zijn en welke fasen er zijn. Inclusief een aantal voorbeelden uit boeken en films.
Maar er is over ironie meer te vertellen. Bijvoorbeeld over situationele ironie.
Bij situationele ironie verwacht je lezer dat er iets zal gebeuren, en er gebeurt ook wat, maar wel iets heel anders dan wat je lezer dacht. Het verschil met dramatische ironie is dat daar de lezer de werkelijkheid kent, maar de personages die niet kennen, terwijl bij de situationele ironie de lezer volkomen verrast wordt als de werkelijkheid zich openbaart.
Een mooi voorbeeld van situationele ironie zit in de film The Sixth Sense, van M. Night Shyamalan, waarin psycholoog Bruce Willis een introvert jongetje gaat behandelen die met psychosen kampt omdat hij dode mensen ziet (“I see dead people”) Wat dat precies inhoudt, is tegen het einde een bijzondere openbaring voor Bruce, want: – SPOILER – hijzelf blijkt dood te zijn.
Waarvoor – behalve voor spanning en verrassing – zou je situationele ironie kunnen gebruiken? Je kunt er komedie mee oproepen, maar ook tragedie, zoals Bruce Willis heeft ervaren.
Hoe creëer je je situationele ironie
Je begint met het opbouwen van dat wat gaat leiden naar de verassende uitkomst. Bij The Sixth Sense bestaat dat onder andere uit het tonen van de doden die het jongetje ziet. Zorg daarbij ervoor dat er zich geen tegenstrijdige of uit de school klappende dingen voordoen. In The Sixth Sense wordt dat knap vermeden, bijvoorbeeld als Bruce Willis het jongetje komt ophalen in de kamer waar zijn moeder ook is. Psycholoog en moeder zwijgen en in plaats dat dat raar overkomt, laat het juist de stress van de moeder en de neerslachtigheid van de psycholoog zien. Geen filmkijker die doorhad dat de moeder de psycholoog niet kon zien omdat hij, onwetend, dood was.
Als je hele verhaal draait om je situationele ironie, zoals bij The Sixth Sense, moet je die opbouw volhouden tot tegen het einde. Vlak voor het moment surprise voeg je datgene toe dat het lichtje bij de lezer aansteekt: de psycholoog is dood! En dan wordt alles ineens duidelijk.
Twee andere voorbeelden van situationele ironie
Shrek
Het lijkt alsof het gaat over een prinses, Fiona, die gevangen is en gered moet worden door een knappe prins. Ze wordt echter gered door de wat minder knappe oger Shrek. Fiona heeft stiekem een probleempje: ze verandert ’s nachts tijdelijk in een oger, wat alleen ‘genezen’ kan worden als ze een kus krijgt van haar ware liefde. Lo and behold, laat dat nou na wat vriendelijke ruzie en gekibbel Shrek blijken te zijn! Wat Fiona definitief een oger maakt en het koppel heel gelukkig.
Get Out
De Afro-Amerikaanse Chris gaat voor het eerst met zijn witte vriendin haar ouders bezoeken. Daar valt het hem op dat de zwarte bedienden eigenaardig gedrag laten zien. Als de ouders een feestje voor hun vrienden organiseren, komen die ook al wat vreemd over. Als alles nog verontrustender wordt en Chris erachter komt dat hij met een sekte te maken heeft die zwarte mensen gebruikt om langer te leven, probeert hij met zijn vriendin te ontsnappen. En dan blijkt – SPOILER – zijn vriendin de slechtste slechterik te zijn.
Gelukkig ontsnapt hij op het nippertje. Pfieuw!
Veel plezier gewenst met het creëren van spannende situationele ironie in je verhaal!
Meer lezen over spanning? Dat kan hier.
Liever luisteren? Dat kan dan hier.
