Een prachtige, uitgesproken en nuttige persoonlijkheid voor je personage is de machiavellist. Van Machiavelli is, zoals je waarschijnlijk wel weet, de uitspraak: het doel heiligt de middelen* afkomstig. Hij schreef dat in zijn boek De Vorst en hij bedoelde daarmee dat je niet naar de ethiek van het handelen moet kijken, maar of het handelen het gewenste resultaat oplevert. Psychologen hebben zijn naam gebruikt voor een term waarmee een sluwe, gewetenloze (dus zonder ethiek) aanleg wordt aangeduid: machiavellisme. *Die tekst is geen geheel correcte vertaling; Machiavelli schreef iets wat neerkwam op: hou je doel in de gaten; iets wat hedendaagse goeroe’s voortdurend aanprijzen om succesvol in het leven te staan. Ik gebruik in onderstaande beschrijving steeds ‘hij’, maar ‘zij’ kan net zo goed een machiavellist zijn.
Weinig empathie
Met de narcist heeft de machiavellist gebrek aan empathie gemeen; je machiavellistische personage laat zich weinig tot niets gelegen liggen aan zijn medemens en gaat door roeien en ruiten (gekke uitdrukking eigenlijk) om zijn doel te bereiken.
Berekende intrigant
De machiavellist is een koude, berekende en emotieloze mens. Hij zegt het een en doet het ander, presenteert zich zus en handelt zo. Onbetrouwbaar als hij is draait hij met alle winden mee. Wat hij werkelijk denkt, wat zijn echte mening en overtuiging is, daar kom je niet achter. Zijn doel is het enige wat hem interesseert en hij manipuleert en misleidt om te krijgen wat hij wil, of dat nou slijmen, bedreigen, konkelen of samenzweren is – whatever it takes. Hij smeedt complotten en gaat kongsies aan, maar laat net zo makkelijk zijn partners vallen en voor de gevolgen opdraaien als die geen nut meer voor hem hebben. Manipuleren doet hij zoveel mogelijk in het geheim, maar uiteindelijk gaat zijn gekonkel toch opvallen. Dat is de reden dat de machiavellist een voorkeur heeft voor een fluïde, veranderende omgeving.
Zoals de waard is…
Dom is de machiavellist meestal niet: hij kent zijn eigen, machiavellistische karakter. Dat zorgt ervoor dat hij de motieven van anderen standaard wantrouwt: zijn zij niet net zo manipulatief als hijzelf?
Cynisch
Kenmerkend is ook zijn cynische mensbeeld: andere mensen zijn meestal dom en zwak, en hij heeft alle recht om die minderwaardige wezens te gebruiken zoals hem goeddunkt. Onethisch gedrag ziet hij alleen in anderen, als een spiegel van zijn eigen donkere ziel. Twee typerende machiavellistische uitspraken:
- ‘Vertel nooit wat je echt van plan bent, tenzij je er zelf baat bij hebt’.
- ‘De beste manier om met mensen om te gaan is ze vertellen wat ze willen horen.’
Voorbeelden van machiavellisten
Edmund Blackadder, de geniale creatie van Rowan Atkinson, van wie je aan het begin van dit artikel een plaatje in character ziet, is een schoolvoorbeeld van een machiavellist. Blackadder verzint van alles om zichzelf te verrijken, hogerop de maatschappelijke ladder te klimmen of zich te redden van de galg. Hij manipuleert alles en iedereen, maar zijn sluwe plannetjes (“a cunning plan”) worden steeds gedwarsboomd, meestal geheel per ongeluk door zijn onhandige, superdomme knecht Baldrick. Het machiavellisme viert ook hoogtij in Game of Thrones, de prijzenwinnende televisieserie, waarin weinig sprake is van naastenliefde. Tywin Lannister, Cersei Lannister en Daenerys Targaryen zijn meedogenloze, volkomen zelfzuchtige van-dik-hout-zaagt-men-planken machiavellisten. Subtieler, heimelijker, daardoor en vileiner, zijn Tyrion Lannister en de intriganten Petyr Baelish en Varys. Briljant, gewetenloos en volkomen van enig mededogen met hun slachtoffers gespeend. Behalve Tyrion. Tyrion handelt vaak uit machiavellistisch eigenbelang, maar kan ook oprecht begaan zijn met anderen. Hoogintelligent, pragmatisch en droogkomisch van de tongriem gesneden, weet hij met zijn machinaties de handicap van zijn dwerggroei vrijwel teniet te doen. Hij is mijn favoriete personage in de serie en de rol van zijn leven voor acteur Peter Dinklage. Het zal je niet verbazen dat dictators vaak machiavellisten zijn, bijvoorbeeld Berlusconi, Hilter, Napoleon, Lenin.
Larger than life
In werkelijkheid zijn er weinig pure machiavellisten; mensen met machiavellistische trekjes komen veel meer voor – je ziet ze veel in realityseries als Expeditie Robinson en de Gouden Kooi, waarin de concurrentie weggestemd of anderszins eruit gewerkt moet worden. Maar in je boek maak je je machiavellist natuurlijk zo duister als de hel.
Casanova
Net als de narcist is de machiavellist alleen geïnteresseerd in korte, vluchtige relaties: vaak en veel, en zodra de ander verleid is, is hij al op weg naar de uitgang. Een sekspartner veroveren gaat de machiavellist meestal gemakkelijk af: hij doet immers alles om zijn doel te bereiken en kan heel charmant en innemend zijn als dat nodig is. Daar komt bij dat deze duistere ziel – en nu heb ik het voornamelijk over mannen – voor een vrouw vaak aantrekkelijk is: een bad boy die tegen iedereen onaardig is maar háár juist veel positieve aandacht geeft, is meestal onweerstaanbaar. Maar die aandacht verdwijnt zodra de machiavellist zijn doel bereikt heeft. Dan gaat haar ex-lover op jacht naar zijn volgende slachtoffer. Next!
Kadootjes
Een machiavellistische vrouw gebruikt haar liefdespartners vooral voor de emolumenten; ze houdt de arme verliefde aan het lijntje en melkt hem volkomen uit: kadootjes, diensten, een huis, een auto – verblind door haar geslepen verleidingskunsten vervult haar gedienstige minnaar al haar wensen, hoe absurd ook. Zijn omgeving kan alleen maar verbijsterd toekijken. Wat denk je: gaat in jouw boek een echte machiavellist komen?
Andere karaktertypen
Karaktertypen: de psychopaat en de sociopaat
Karaktertypen: de narcist
Karaktertypen: de sadist
Karaktertypen: de dramaqueen
En hier vind je nog meer artikelen over personages.