Erlenmeyers, retorten, vreemde luchtjes, borrelende constructies, ontploffende proefjes, een amanuensis in een witte jas die zenuwachtig heen en weer loopt tussen het enthousiaste meisje dat de sleutel van de gevaarlijkestoffenkast heeft gevonden en het boefje dat probeert de nieuwe Mr White te worden.
Als je bij deze titel meteen visioenen van zo’n scheikundelokaal krijgt: dat heeft niets te maken met wat ik hier met je wil bespreken (maar hé, bewaar dat visioen als interessante setting voor een verhaal!)
‘Practicum’ slaat op de praktische tips in dit artikel over twee uiteenlopende onderwerpen: leestekens en dronken schrijven. (jaja)
We beginnen braaf met de leestekens. Maar je kunt je natuurlijk ook rechtstreeks naar de drank begeven. 😉
Leestekens
In je schrijfsels staan niet alleen letters die woorden en zinnen vormen, maar ook leestekens. Komma’s zijn al eerder ter sprake gekomen; ook is er een artikel over hoe je in dialogen de aanhalingstekens met andere leestekens combineert (plus nog wat handige tips).
Maar er is meer dan komma’s en aanhalingstekens. Werp een blik op je toetsenbord en je ziet al een hoop leestekens. Er zijn er ook die niet op je toetsenbord staan. En dan zijn er nog exotische leestekens die je zelden of nooit tegenkomt, zoals het ironieteken:
Heel veel leestekens dus. Die je lang niet allemaal zult gebruiken. Ik behandel er hier drie: de punt, de dubbele punt en de puntkomma.
Punt
Een punt sluit iets af. Je kunt achter heel veel dingen een punt zetten: achter je baan, achter je relatie, achter een woordgemeen (de verbale variant van ‘handgemeen’). En achter een zin.
Maar niet elke zin krijgt een afsluitpunt:
Als je zin al een punt heeft, komt er niet nóg een punt achter:
Ze was gek op sporten: hardlopen, waterskiën, skydiven, enz.
Ook niet als er achter die punt een aanhalingsteken (sluiten) staat, zoals bijvoorbeeld bij een citaatzin:
Ze zei: ‘Ik doe het niet voor minder.’
Als het citaat niet een complete zin betreft maar een of meer woorden, dan staat de punt ná het aanhalingsteken sluiten:
Veel mensen zeggen niet ‘et cetera’ maar ‘enzovoort’.
Heel veel puntige adviezen kun je krijgen bij de onvolprezen Taaladviesdienst.
Dubbele punt
Alsof één punt niet voldoende is, is er ook nog de dubbele punt. Maar waar de enkele punt iets afsluit, is de dubbele punt juist een opening: naar een opsomming, een uitleg/toelichting/conclusie, en natuurlijk naar een dialoogzin.
De vorige zin is een voorbeeld van een dubbele punt om een opsomming aan te kondigen.
Een voorbeeld van een dubbele punt voor een uitleg/toelichting/conclusie:
Kortom: dit is allemaal géén bullshit.
Voor een dialoogzin:
Hij zei: ‘Daar ga je, met je goeie bedoelingen.’
En je hebt vast al gezien dat de aankondiging van de voorbeelden die ik hier geef, zelf ook een voorbeeld van dubbelepuntgebruik zijn. 🙂
Puntkomma
Wanneer en waar je een puntkomma moet toepassen is wat vaag. Een puntkomma zit een beetje tussen de komma en de punt in; net als de punt scheidt je twee stukken tekst, die net als bij de komma toch verbonden zijn. Zoals in de zin hiervoor. Het is een beetje een gevoelskwestie. Soms kun je in plaats van een puntkomma een komma zetten, maar die niet-zo-rekkelijken vinden dat er na een komma geen zinsdeel hoort dat zelfstandig gebruikt ook een prima zin is. Waar dat het geval is zou je voor de puntkomma ook een punt kunnen gebruiken. Bijvoorbeeld:
Een puntkomma zit een beetje tussen de komma en de punt in; je scheidt er twee zinsdelen mee.
Of:
Een puntkomma zit een beetje tussen de komma en de punt in. Je scheidt er twee zinsdelen mee.
Ik zit zelf een beetje op het standpunt dat twee zinsdelen die je door een puntkomma scheidt, als twee aparte zinnen weliswaar ieder op zich een grammaticaal correcte zin zijn, maar semantisch tekortschieten. Dat ‘Je scheidt er twee zinsdelen mee.’ mist gevoelsmatig iets wat eraan voorafgaat, namelijk dat eerste zinsdeel. Er zit meer samenhang tussen twee zinsdelen die door een puntkomma zijn gescheiden, dan tussen twee ‘normale’ zinnen.
Maar het blijft een gevoelskwestie.
Wat volgens de grammaticale wetten in ieder geval niet kan, is na een puntkomma een zinsdeel gebruiken dat zelfstandig gebruikt geen grammaticaal correcte zin oplevert:
Met komma:
De spelers hadden niet veel meer hoeven doen, op het pareren van de blokkadepogingen na.
Met puntkomma:
De spelers hadden niet veel meer hoeven doen; op het pareren van de blokkadepogingen na.
Dat kan niet, want dit kan ook niet, grammaticaal gezien:
De spelers hadden niet veel meer hoeven doen. Op het pareren van de blokkadepogingen na.
Om het wat ingewikkelder te maken: een grammaticaal onzelfstandige zin zet je soms tóch zelfstandig neer. Omdat – O jee, dit moet in een apart artikel komen. Een artikel over zeggingskracht en verrassingen in woord- en zinsgebruik.
Binnenkort in dit theater. 🙂
Write drunk, edit sober
Deze uitspraak wordt toegeschreven aan Ernest Hemingway (die van de The Old Man and the Sea), en past ook helemaal bij deze macho-Nobelprijswinnaar, maar is afkomstig van iemand anders.*
Write drunk
Zonder je nou aan de drank te willen helpen: het advies klopt wel (onder voorwaarden). Alcohol kan een boost aan je creativiteit geven. Dat komt doordat het analytische deel van je brein wordt onderdrukt, waardoor je veel meer associaties tussen uiteenlopende zaken maakt. Nieuwe verbindingen maken en ontdekken tussen ideeën en denkbeelden die je al in je brein hebt, is wat creativiteit in wezen is: je gaat ‘out of the box’ denken.
Alcohol maakt ook de remmen los: je trekt je minder aan van wat er om je heen gebeurt, je bent meer gefocust op je innerlijke wereld, en dat stimuleert je voorstellingsvermogen.
Als je het wil proberen: een promillage van 0,7 is voor de meeste mensen het optimum voor creatief schrijven. Afhankelijk van de persoon en hoe snel je drinkt, komt dat neer op 2, maximaal 3 glazen. Drink je meer, dan ben je slechter af dan zonder alcohol (en dat geldt niet alleen voor je creativiteit). Heb je je ideale niveau bereikt, dan kun je dat met zo nu en dan een klein teugje in stand houden.
Je moet dus niet dronken schrijven maar tipsy.
Helaas is de ochtend voor veel mensen de beste schrijftijd. En om nou ’s ochtends al aan de drank te gaan…
Edit sober
Voor de ochtend is redigeren meer op zijn plaats.
Je schrijfsels nalezen en verbeteren, spellingfouten eruit halen, inconsequenties opsporen en verhelpen, herschrijven – al dat soort redactiewerk aan je tekst moet je juist níet doen als je gedronken hebt. Voor goed redigeren heb je je analytische blik nodig. Koffie is dan een betere drank.
Met dank aan The Expert Editor Blog.
Happy hour writing!
PS: Hier vind je meer over Spelling en aanverwanten.
* Het citaat is afgeleid van een uitspraak van een personage in de roman Reuben Reuben, van Peter de Vries: “Sometimes I write drunk and revise sober, and sometimes I write sober and revise drunk. But you have to have both elements in creation — the Apollonian and the Dionysian, or spontaneity and restraint, emotion.”