Het vorige artikel gaat over sciencefiction en fantasy als rap in de hitlijsten stijgende genres. Daarin vertel ik over de oorzaken van die populariteit, en waarom Nederland nogal achterblijft ten opzichte van bijvoorbeeld Amerika in de terechte literaire erkenning van deze volwaardige en volwassen genres.

Aan het eind van dat artikel beloofde ik meer artikelen, met tips voor als je SF of fantasy wil schrijven. Dit is daarvan de eerste.

De feminisering van sciencefiction

Sciencefiction was van oudsher een hightechgenre. De naam ‘sciencefiction’ zegt het al: de focus lag op technologie en wetenschap. SF werd beschouwd als een typisch ‘mannelijk’ genre, voor zowel lezers als schrijvers. Ook de SF-klassiekers zijn vrijwel allemaal door mannen geschreven; denk aan bijvoorbeeld Isaac Asimov met zijn Foundation-trilogie en robotboeken, en de boeken van Philip K. Dick en Robert A. Heinlein.

Maar lo and behold: ‘harde’ technologie schuift steeds meer naar de achtergrond om plaats te maken voor de psychologische, filosofische en sociale gevolgen van technologie en wetenschap. Dat geeft meer diepgang, meer gelaagdheid, meer dingen die je aan het denken zetten. Waar SF in zijn vroege jaren nogal eens bevolkt was met bordkartonnen personages, zijn dat tegenwoordig volwaardige mensen (of buitenaardse wezens).

Het snel groeiende aantal vrouwelijke SF-schrijvers (met goedverkopende, prijswinnende boeken) zal daar zeker invloed op hebben gehad. Maar de beste klassiekers legden ook al de nadruk op het menselijke aspect; zeker de (dystopische) romans 1984, Brave New World, Animal Farm en Do Androids Dream of Electric Sheep? (het boek van Philip K. Dick waarop Blade Runner is gebaseerd. Ook Dune, van Frank Herbert, gaat over belangrijke menselijke en maatschappelijke thema’s, zoals religie, macht en corruptie.

Een denkbeeldige wereld

Zowel sciencefiction als fantasy speelt zich geheel of gedeeltelijk af in een wereld die afwijkt van de onze. Jij als schrijver moet die imaginaire wereld construeren: worldbuilding. Een zelfbedachte, fictieve wereld met een eigen geschiedenis, een eigen terminologie, eigen levensvormen, waar je lezer zich in onderdompelt en waar hij graag in zou willen rondlopen om al dat vreemde moois te beleven. Zoals het Harry Potter-universum.

Maar een wereld die helemaal niets met onze wereld gemeen heeft, laat je lezer koud; hij heeft dan geen aanknopingspunten, er is niets waarmee hij zich kan identificeren, niets waar hij emotie bij kan voelen.

Echo

Om het je lezer mogelijk te maken zich met die fascinerende maar vreemde wereld te verbinden, moet je voor een aantal dingen zorgen, zoals:

• De wereld is (heel) anders dan de onze, maar heeft wel herkenbare dingen; scholen bijvoorbeeld, zoals Hogwarts, de school in Harry Potter.
• De wezens zijn vergelijkbaar met mensen en dieren, of het zíjn mensen en dieren, in bijvoorbeeld de toekomst of een alternatieve geschiedenis.
• Er zijn waarden die we belangrijk vinden: vriendschap, trouw, liefde, moed.
• Er zijn tegenstellingen zoals we die hier ook kennen: rijk en machtig, versus arm en onderdrukt.
• Er zijn schurken, helden en alles wat daartussen zit.

Je buitenaardse, toekomstige of magische wereld moet dus resoneren met onze huidige. Een echo zijn.

Bouwen

Maar dan ben je er nog niet. Denk bij het opbouwen van je illusionaire wereld ook na over onderwerpen als deze:

• Met solitairen, niet-sociale wezens, is het lastig verhalen schrijven. Er moeten dus samenlevingsvormen zijn. Hoe zien die eruit? Wat is de cultuur, wat bepaalt hun identiteit? Zijn ze hiërarchisch of egalitair? Krijgshaftig, zen, een natuurvolk?
• Hoe zien ze eruit?
• Zijn er verschillende soorten, en zo ja, hoe verhouden die zich tot elkaar?
• Hoe is de verhouding tussen de geslachten? Zíjn er geslachten? Hoeveel? Hoe planten ze zich voort?
• Zijn er religies? Welke rituelen, ge- en verboden zijn er? Kunnen die als obstakels voor je personages dienen?
• Welke bronnen van bestaan hebben ze? Denk aan voedsel en onderdak (indien nodig), maar ook aan energie, grondstoffen en dergelijke.
• Hoe ziet de natuur eruit: variaties op aardse landschappen of iets totaal anders?
• Welke levensvormen zijn er nog meer?
• Natuurwetten: in een magische wereld kunnen die omzeild worden. (Fictie-)technologie kan dat ook. Welke magie en toverkunsten beheersen je magischewereldbewoners? Over welke technologie beschikken je aliens? Welke invloed hebben die magie en technologie?

Hou in de gaten: je wereld moet ánders zijn, maar wel lógisch.

Een vrijwel uitputtende lijst van vragen die je over jouw imaginaire wereld kunt stellen vind je hier.

Clichés

SF en fantasy hebben veel vaak terugkerende stijlfiguren; denk bijvoorbeeld aan kwaadwillende aliens in SF. En in fantasy komen opvallend vaak duistere heren voor. Dat kan makkelijk ontaarden in clichés.

Je kunt die uit de weg gaan, maar je kunt er bijvoorbeeld ook juist onverwachte dingen mee te doen – verras je lezer! Zet clichés in een heel andere context of voer ze juist tongue-in-cheek op, zoals in het heerlijke (vinnik) Galaxy Quest, waarin clichés van Star Trekachtige series en films op liefdevolle wijze op de hak worden genomen. Een in een sexy uniform gestoken vrouwelijk bemanningslid bijvoorbeeld, dat alle berichten op het grote scherm opleest, alsof de kapitein die zelf niet kan zien. Of het obligate alien-bemanningslid met uitspraken als ‘By Grabthar’s hammer, you shall be revenged!’, heerlijk hilarisch gespeeld door Alan Rickman.

Imaginair vriendje

Had jij vroeger als kind een imaginair vriendje, al dan niet menselijk? Dan heb je waarschijnlijk veel fantasie. Bouw een imaginaire wereld om hem/haar/het heen!

PS: de podcast Sciencefiction en fantasy, episode 2 kun je hier luisteren.

PPS: De Aspiring Science Fiction Writer is van Writerposts en de Magical Items For Fantasy Writers is van Tom Gauld.