Wat is stijl? Volgens het woordenboek is een schrijfstijl de manier waarop de schrijver zijn/haar verhaal vertelt. Dat kan beknopt of omslachtig, eenvoudig of ingewikkeld, concreet of abstract, arrogant of bescheiden, plat of verheven, objectief of subjectief, formeel of informeel, en nog veel meer of-of zijn.

Stijl is je persoonlijke herkenningsmelodie, je allerindividueelste expressie, de hand waaraan je lezer de schrijver herkent. Het is jouw persoonlijkheid geëtst in je schrijfwerk.

Je stijl is dus belangrijk.

Hoe ontdek je je eigen stijl?

Door veel te lezen, heel veel te lezen. Liefst boeken van veel verschillende schrijvers. Boeken waar je van houdt hebben niet alleen een voor jou aantrekkelijk verhaal, maar ook een schrijfstijl die je aanspreekt.

Probeer dus tijdens het lezen niet alleen van het boek te genieten, maar analyseer ook waarom je de stijl zo fijn vindt.

• Welke emoties roept het bij je op?
• Spreekt de stijl je vooral aan vanwege een rijke, kleurrijke en inventieve woordenschat? Wordt er met woorden en uitdrukkingen gespeeld? Zie als voorbeeld daarvan de kenmerkende columns van Peter Buwalda.
• Boeit de wijze je waarop de schrijver creatief omgaat met de informatie die hij loslaat? De Engelse thrillerschrijfster Ruth Rendell was een meester in het doseren van informatie.
• Vind je het leuk als een schrijver zich zo nu en dan rechtstreeks tot de lezer richt? Marion Pauw doet dat bijvoorbeeld in We moeten je iets vertellen. En ook Frank Underwood in de Netflixserie House of Cards wendde zich regelmatig tot de kijkers.
• Is de stijl barok, bombastisch (op de goede manier), als een bonte feestjurk vol roesjes, grapjes en tierelantijntjes, en vind je dat leuk? Of hou je juist van strak, sober en bondig, geen woord te veel?
• Hou je ervan als humor wordt ingezet, ook in zware, donkere verhalen, of juist niet?
• Gulle schaterende humor of subtiele tongue in cheek?

In het begin zul je merken dat je de schrijfstijlen die je aantrekkelijk vindt probeert te imiteren. Daarom moet je niet alleen veel lezen maar ook veel schrijven. Zo ontwikkel je je eigen stijl. Die kan best lijken op die van schrijvers waar je van houdt, maar heeft dan toch jouw eigen, unieke handtekening.

Stijlelementen

Zoals je in het bovenstaande (niet-complete) lijstje al kunt zien, zijn er diverse elementen die een schrijfstijl maken. Zo heb je de woordkeuze, die naar het formele kan neigen, of hip is, uit jongerentaal bestaat, of zelfverzonnen woorden en uitdrukkingen bevat. (Marten Toonder! Koot en Bie!)

Je hebt de diverse vormen van zinsgebruik. Korte, snelle zinnen die actie en dynamiek beschrijven geven tempo. Lange, meanderende zinnen zijn rustiger.

Emoties: die kun je subtiel en terughoudend beschrijven, of rauw, chaotisch, vertwijfeld.

Introspectie: zinnen vol overpeinzingen geven inzicht in je personage en kunnen je lezer laten meevoelen – mits goed gedaan, want anders wordt het al snel saai gejeremieer.

Tone of voice: speels, ironisch, schurend, sarcastisch, vrolijk, licht, zwaarmoedig, ernstig, treurig, angstaanjagend, somber, dreigend, en ga zo maar door. NB: gebruik die tone of voice ook om je personages herkenbaar te maken met hun spreekstijl.

Interactie tussen de personages: lichaamstaal en dialogen in directe of indirecte vorm, en afwisseling tussen direct en indirect. Een voorbeeld van zo’n indirecte dialoog, uit To Kill A Mocking Bird van Harper Lee:

Beeldend: zintuigelijke beschrijvingen van je personages’ uiterlijk en de omgeving: de brem ruiken, zout op je lovers huid proeven, gejammer in de verte horen, de zeewind voelen, spoken zien.

Tijdsverloop: vertel je je verhaal chronologisch of zit het vol met flashbacks, vooruitblikken en omzien?

Vertelperspectief: objectief of subjectief: je kunt de verteller objectief verslag laten doen van wat er gebeurt en wat er gezegd wordt, maar een subjectieve verteller maakt het intiem. De ik-figuur is uiteraard subjectief en laat je lezer heel dichtbij het personage komen (maar heeft ook zijn nadelen – lees De Ik-figuur in het artikel Perspectief). Ook de hij/zij-verteller is subjectief en zelfs de alwetende verteller kun je heel persoonlijk laten klinken, zie bijvoorbeeld dit stukje uit A Judgment in Stone, van Ruth Rendell:

Klein en intiem schrijven of groots en meeslepend.

Directheid: zit je dicht op de huid van je personage en of breng je het beschouwend, als van een afstand. Een voorbeeld van dat laatste, uit 100 jaar eenzaamheid, van Gabriel García Márquez:

Ontwikkelen, schaven, verfijnen

Zorg dat je niet slaafs één bepaalde stijl volgt. Je laten inspireren door schrijvers die je bewondert is uitstekend. En het is ook prima om te proberen hun schrijfstijlen te benaderen. Maar laat het voor je werken als een startpunt naar jouw eigen stijl. Net als bij muziek en kleding is een eigen schrijfstijl heel persoonlijk en uniek – het maakt jou tot jou. Een goede schrijver herken je aan zijn/haar stijl, nog voordat je de auteursnaam op de kaft hebt gezien.

Variatie in de invulling van de diverse stijlelementen maakt je tekst prettiger leesbaar dan als je je strikt aan bijvoorbeeld alleen maar korte zinnen houdt. En een verhaal dat bol staat van uitgebreide sfeerbeschrijvingen wordt slaapverwekkend vervelend om te lezen. (Ik heb me daar doorheen moeten worstelen bij het lezen van Frankenstein, een typisch 19e-eeuwse roman met overdadige beschrijvingen van extatische vergezichten, en dat deed ik alleen maar omdat ik per se het boek gelezen wilde hebben. Goed boek trouwens, ondanks die vergezichten die je de strot uitkomen.)

Varieer ook in dat waaróver je schrijft: niet alleen maar dialogen, niet alleen maar achtervolgingen, niet alleen maar gesmacht naar een geliefde. Laat de gebeurtenissen op verschillende locaties plaatsvinden en niet altijd op dezelfde plek. NB: dat kán wel – ook dat is een schrijfstijl – maar het is verdomde moeilijk om het boeiend te maken.

Laat je stijl altijd bijdragen aan wat je aan je lezer wil overbrengen. Een voorbeeld hiervan is de minutieuze beschrijving van de kleding van de hoofdpersoon en andere personages in American Psycho van Brett Easton Ellis. De schrijver wrijft er nog eens extra in hoe oppervlakkig het yuppenbestaan van de personages is.

Ik wens je veel plezier met stijlvolle schrijfsels!

Meer lezen over kwaliteitsverhogers? Zie deze artikelenlijst in het curatieartikel.

PS: de podcastaflevering Stijl kun je hier luisteren.