‘Strak in het pak’. Dat roept een beeld op van een man (of vrouw) in een perfect zittend, slank gesneden pak om een dito lijf, waar alles aan klopt. Zo moet je tekst ook zijn. Tekst die ‘strak in het pak’ zit, glijdt volkomen natuurlijk en zonder haperingen het brein van je lezer in en roept daar de bedoelde beelden en emoties op.

Daarvoor is het nodig dat je woorden en zinnen gebruikt die duidelijk zijn, prettig leesbaar gepresenteerd worden, en niet ondermijnd worden door overbodigheden.

Dat betekent niet dat je tekst per se ‘kaal’ moet zijn. Er is geen enkel probleem om lyrisch te schrijven en prachtige metaforen te gebruiken. Maar er is een verschil tussen strak en kaal, net zoals er een verschil is tussen uitbundig en bombastisch.

Vergelijk het met de strakkepakkendrager: een dartel pochet, een felgekleurde das of een prachtig sieraad verhoogt de elegantie en coolness van de drager. Daarentegen zijn Mickey Mousesokken in de brogues storende dissonanten in de symfonie van het verhaal. (Sorry voor die metafoor.)

Zowel in kale als in rijke tekst moet je de taalequivalenten van Mickey Mousesokken rücksichtslos snoeien. In dit artikel help ik je daarmee.

Dit gezegd zijnde: smaken verschillen natuurlijk. Een flamboyant vest bij een verder ingetogen donker pak zal de een waarderen en de ander niet. Die uiteenlopende smaken en stijlen maken verhalen (en kleding) juist zo boeiend.

Omarm witregels

Woorden en zinnen en alinea’s zijn de levensaders van je tekst, dus je zou kunnen denken dat lege ruimte daar niets mee te maken heeft. Witregels hebben echter een belangrijke functie. Ze maken je tekst aantrekkelijker voor je lezer en verhogen het leestempo. Een hoger tempo verhoogt ook het gevoel van spanning en opwinding, en die zijn voor elk verhaal een must.

Een andere eigenschap van witte ruimte is dat het de aandacht van je lezer trekt. Die kijkt automatisch naar het ‘eiland’ van een zin of zinnen in een stukje lege ruimte. Zo’n aandachttrekker kun je gebruiken om belangrijke informatie over te brengen, zoals een wending in je verhaal.

Roei stoplapwoorden uit

Overbodige woorden en tekst horen niet in je verhaal, daar is iedereen het wel over eens. Wat het lastig maakt, is bepalen wat overbodig is. Kun je woorden weglaten zonder dat je tekst aan kracht verliest? Dan heb je te maken met stoplappen. Daar moet je van af.

Bijvoeglijke naamwoorden zijn potentiële stoplappen. Je leest erover in dit artikel.

Voorbeelden van woorden die alarmbellen bij je moeten laten afgaan:

• gewoon
• ook
• eigenlijk
• toch
• gelukkig
• helaas

Woorden die een verduidelijking moeten aangeven (‘namelijk’) of die wat volgt beperken (‘soms’, ‘vaak’) of juist versterken (‘heel’, ‘erg’) zijn heel vaak (o jee, nou doe ik het zelf!) overbodig.

Verbindingswoorden, ook wel signaalwoorden genoemd, verbinden stukken tekst als zinnen en deelzinnen. Een paar voorbeelden:

• terwijl (mijn persoonlijke hardnekkigheid)
• toen
• maar
• dus

Ook verbindingswoorden kunnen overbodige ballast zijn. Handle with care.

Wat kun je doen aan stoplappen?

Kom je tot de conclusie dat een woord een stoplap is, haal hem er dan uit als dat grammaticaal kan:

Kan het grammaticaal niet, herschrijf je zin dan. Vervang ‘terwijl’ bijvoorbeeld door ‘en’:

Of hak de zin in tweeën:

Wees beknopt

Schrappen doe je ook om je tekst beknopter te maken. Wie niet twee woorden gebruikt als één volstaat, beschikt volgens Thomas Jefferson over het waardevolste talent. En Albert Einstein zei: ‘Any fool can make things bigger, more complex, and more violent. It takes a touch of genius-and a lot of courage-to move in the opposite direction.’

Vermijd tangconstructies

Er is sprake van een tangconstructie als woorden in een zin die bij elkaar horen, uit elkaar gedreven worden door andere woorden. Die andere woorden zijn vaak een bijzin. Voorbeeld:

Een andere soort tangconstructie is die waar woorden staan tussen een lidwoord en het bijbehorende zelfstandig naamwoord:

Tussen het lidwoord en het zelfstandig naamwoord kan een bijvoeglijk naamwoord staan die niet bij de tang hoort maar bij de hoofdzin:

Een voltooid deelwoord dat ver weg staat van zijn hulpwerkwoord, kan een symptoom zijn van een tangconstructie:

Deze tang is belachelijk lang. Je lezer raakt de draad kwijt. Bovendien wordt hier een hectische situatie beschreven die je veel beter in korte, fragmentarische zinnen kunt schrijven om het extra spannend te maken (hier lees je daar meer over):

Wees voorzichtig met tangconstructies. Ze maken het lezen lastiger. Je lezer moet onthouden wat hij/zij vóór de tang heeft gelezen en daarmee loop je het risico dat hij uit zijn leesflow wordt gehaald. Vermijd ze, zeker lange tangen – hoe langer de tang, hoe onbegrijpelijker je tekst.

Onfris ouderwets

Levendige, frisse tekst gaat slecht samen met ouderwetse, formele woorden. De Taaladviesdienst geeft een heel bruikbare lijst van moderne alternatieven.

Vervang zwakke woorden door krachtige

Krachtige zinnen krijg je niet door zwakke woorden. De stoplapwoorden ‘heel’ en ‘erg’, hierboven al ter sprake gekomen, worden gebruikt om een eigenschap te versterken, maar doen dat op een zwakke, niet-overtuigende manier. Haal ze dus weg of vervang ze door een woord dat die versterking in zich heeft.

Ik geef je een lijstje ter inspiratie:

Wees uitbundig strak!