… staan onverwachte ontwikkelingen in de weg en tomeloze verhaallijnen.*
Als je een idee hebt voor je boek en je wil beginnen, dan kan dat lege witte vel virtueel papier je als een afgrond aanstaren. De stap van idee naar boek met alle details, zoals het introduceren van personages en ze met elkaar laten interacteren, en het vertellen van het verhaal met al zijn finesses en nuances, is een gigantisch grote stap.
Nou bestaan er schrijvers bij wie het verhaal zich vanzelf schrijft. Die een idee krijgen, achter hun pc schuiven en zomaar een prachtig, uitgebalanceerd, kloppend boek tevoorschijn toveren.
Zo iemand ben ik niet. Voor de meesten van ons is het opschrijven van een compleet en afgerond verhaal dat slechts als een idee in je hoofd zit zoals: er duikt een nieuwe superheld op en daar blijkt uiteindelijk een oud vrouwtje achter schuil te gaan, niet één maar vele bruggen te ver.
Wat je dan nodig hebt is structuur.
Ik heb diverse artikelen over structuur geschreven. Allemaal nuttig; lees ze vooral. Ze gaan met name over het organiseren van je boek voordat je begint te schrijven. Wat ik je in dit artikel ga vertellen is hoe ik ben omgegaan met mijn verhaal dat regelmatig zijn eigen leven lijkt te leiden.
Als je verhaal zijn eigen ding doet
Ik ben al een tijd bezig met mijn boek. Ik had een idee, ik heb het in hoofdlijnen neergezet, een protagonist en een antagonist bedacht en nog zo het een en ander gedaan, en ik ben begonnen met schrijven. Tijdens dat schrijfwerk ontwikkelt het verhaal zich. Als een kind wiens karaktertrekken zich beginnen te profileren als bergtoppen die opdoemen in de mist. Ontwikkelingen die ik niet had voorzien. Sommige personages komen meer naar voren, andere die ik een belangrijke rol had toebedeeld zakken weg. Nieuwe personage komen zomaar het toneel op. Gebeurtenissen ontpoppen zich als verhaallijnen. Oplossingen die ik voor problemen van personages had bedacht, blijken losse eindjes te creëren waar ik wat mee moet.
Soms lijkt mijn verhaal een ADHD-kitten dat ik probeer op te voeden maar dat ik nauwelijks in de hand hou.
Natuurlijk doe je al die koerswijzigingen zelf. Als je met een verhaal bezig bent gaat je onderbewuste daar enthousiast mee aan de gang. Vrijwel continu. Soms droom je over je verhaal zonder dat je dat ’s ochtends nog weet. Al die hersenspinsels sijpelen door als je aan het schrijven bent. Soms zodanig dat je je afvraagt: waar komt dát nou weer vandaan.
Een verhaal dat regelmatig met je aan de haal gaat, al is het maar in kleine dingen, overkomt vrijwel iedereen.
Oké, dat vastgesteld hebbende: hoe tackel je dat?
Hoe ik mijn verhaal in de hand hou
In dit artikel heb ik verteld hoe ik al mijn notities heb georganiseerd. Dat heb ik gedaan in Scrivener, maar je kunt het ook op een andere manier doen; in Evernote bijvoorbeeld of gewoon in een tekstverwerker als Word.
Wat ik ook gedaan heb, is in mijn verhaal een aantal verhaalonderdelen onderscheiden – grote, zich van elkaar onderscheidende delen met een eigen identiteit, waarbij het verhaal in de overgang van het ene naar het andere een duidelijke, nieuwe fase ingaat. Een soort superhoofdstukken. Bijvoorbeeld: je hoofdpersonage emigreert en bouwt een nieuw bestaan op. Of: de moord die er al een tijd zat aan te komen wordt gepleegd. Of: het is 20 jaar later. Die delen heb ik in het begin kort beschreven en die informatie hou ik steeds bij.
Maar dat was niet genoeg.
Verhaallijnen in overvloed
Verhaallijnen hebben namelijk de lastige maar noodzakelijke gewoonte hun begin, hun ontwikkeling en hun einde niet tot een en hetzelfde deel te beperken (op een enkele uitzondering na). Verhaallijnen bestrijken diverse delen, en soms zelfs je hele boek. Een verhaallijn begint ergens, houdt zich soms een tijdje stil en gaat even later weer verder. Sommige verhaallijnen heb je als je aan je boek begint al direct in hun geheel in je hoofd, maar heel veel ontstaan terwijl je schrijft en nadenkt en droomt en je onderbewuste aan het werk hebt.
Aan de ene kant is dat heel mooi: laat een ander – je onderbewuste – lekker met je boek bezig zijn terwijl jij je aandacht aan iets anders geeft of een dutje doet.
Het brengt ook een complicatie met zich mee. Dat is dat je onderbewuste, creatieve brein meestal geen gedisciplineerde werker is die de draadjes netjes afzoomt. Die kunstenaar start een fijne plot op, dan wordt zijn aandacht getrokken door een verrukkelijke intrige elders en laat hij plot 1 als een verweesd kindje achter.
Losse eindjes
Ik wíst wel dat er in mijn boek allerlei spontane draadjes ontstaan waren en ik had er ook wel aantekeningen van gemaakt, maar het voelde alsof ik er geen grip op had. En dat schrijft niet lekker.
Zo kreeg ik mijn grip terug: Redigeren Plus
Daar kwam bij dat mijn boek al zo’n 230 A4-tjes telde, maar pas op de helft was. Hooguit. Al die verhaallijnen rezen de pan uit en moesten nodig worden bijgesnoeid. Tijd voor een ingreep.
Ik drukte alle 230 A4-tjes af, stopte ze in een map, ging ermee op de bank zitten en begon te redigeren. Lezen en verbeteren, gewoon met de pen. Toen ik de hele map had doorgenomen en klaar was om al die aantekeningen in mijn boek te verwerken, voegde ik iets toe wat ik Redigeren-Plus noem.
Redigeren Plus houdt in dat ik bij het verwerken van de aantekeningen, steeds als ik het begin van een verhaallijn tegenkom, een nieuw Worddocument open waarin ik die verhaallijn bijhoud. Op hoog, samenvattend niveau. Elke keer als ik al lezend door de map weer iets van die verhaallijn tegenkom, werk ik het bijbehorende document bij. Zo kort mogelijk. Ik zet er ook steeds bij in welke Teksten (zo heten de scenes, de tekstitems in Scrivener) de verhaallijn terugkomt.
Op die manier bouw ik een overzicht op van alle verhaallijnen en waar ze in het boek rondgestrooid zijn. Door dat overzicht kan ik gemakkelijker snoeien – sommige verhaallijnen gaan eruit, andere verhaallijnen kunnen kleiner en simpeler.
En een enkele verhaallijn wordt groter en belangrijker. Omdat het totale verhaal dat vraagt.
Ik zie op die manier ook waar verhaallijnen elkaar in de weg zitten of simpelweg niet kloppen. Daardoor helpt Redigeren Plus ook om inconsistenties en andere fouten uit de weg te ruimen.
Zo mag mijn onderbewuste zich uitleven en hou ik de leiding.
Meer lezen over structureren en overzicht houden? Dat kan hier.
* Vrij naar Willem Elsschots Tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren.